Sezgisellik, arabuluculuk eğitimleri sırasında katılımcılara gitmeleri için ışık tutmaya çalıştığım yeterlilik aşamasını tarif ediyor. Bu aşama doğrudan öğrenmenin aşamalarıyla ilgili ve geçilmesi gereken son eşik. Birçok uygulama kitabında ifade edildiği gibi arabuluculuk yöntemlerinin uygulamasında sezgisellik esastır. Yani bu yöntemlerin hangi sırayla uygulanacağına dair belirli bir sıra yoktur. Hatta yapılandırılmış bir şekilde öğretilen arabuluculuğun aşamalarında bile geçişkenlik vardır. Aşamalar birbirinden kesin sınırlarla ayrılamaz. Bu nedenle arabuluculukta sezgiselliğe, diğer bir ifadesiyle “bilinçsiz yeterliliğe” ulaşmak için arabuluculuğu öğrenmenin ve uygulamanın çeşitli aşamalarından geçmek gerekir. Bu aşamalar şöyle sıralanabilir:

1. Bilinçsiz yetersizlik
2. Bilinçli yetersizlik
3. Bilinçli yeterlilik
4. Bilinçsiz yeterlilik

Bilinçsiz yetersiz arabuluculuk eğitimi katılımcısı

Bu aşama arabuluculuk eğitimine kaydolmuş ancak arabuluculuk ile ilgili kayda değer hiçbir şey okumamış ve en azından Arabuluculuk Kanununu bile gözden geçirmemiş kurs katılımcısının bulunduğu aşamadır. Katılımcı, arabuluculuk hakkında bilgi sahibi değildir ve dolayısıyla bu bilginin herhangi bir şekilde kullanımı da söz konusu değildir. Hatta çoğunlukla rastladığımız gibi katılımcı, arabuluculuğu daha önce öğrendiği tahkim ve uzlaştırma gibi diğer bazı ADR yollarıyla karıştırma eğilimindedir. Bu doğrultuda bazı katılımcılar arabulucunun bir karar vereceğini düşünürken, bazıları da arabulucunun kendi tespit ettiği çözüm önerilerini taraflara empoze edebileceği fikriyle eğitime başlamaktalar. Bu durumda eğitmenin ilk olarak katılımcıların bu yanlış ön yargıları aşmasına yardımcı olması gerekir. Bu da oldukça zorlu bir süreç olabilmektedir.

Bilinçli yetersiz arabulucu adayı

Bilinçli yetersizlik, yoğun bir mevzuat ve bilgi bombardımanından sonra katılımcının ulaşması beklenen aşamadır. Katılımcı bu aşamayı tamamlayabilmek için yoğun eğitim dönemindeki bilgileri pekiştirecek ek çalışmalara ihtiyaç duyar. Arabuluculuk sınavı ise burada devreye girer ve arabulucu adayının arabuluculuk konusundaki bilincinin artmasında ciddi bir motivasyon sağlar. Yazılı sınavda başarılı olmak isteyen arabulucu adayları temel düzeydeki arabuluculuk bilincine erişir ve sınavı geçmesiyle birlikte bilinçli yetersizlik aşaması bakımından ciddi bir eşiği aşmış olur. Bilinçli yetersizlik, arabuluculuk hakkında bilgi sahibi olan arabulucunun varlığından haberdar olunduğu bilgiyi henüz kullanamadığı aşamadır. Arabulucu, arabuluculuk bilgisi nedeniyle bilinçli ama uygulamadaki yetersizliği nedeniyle de bilinçli yetersizdir. Uygulama sınavı ise bilinçli yetersizlikten bilinçli yeterliliğe geçişi temsil eden bir sınavdır. Ancak bu sınavda da temel olarak bilgi denetlendiğinden sınavı geçmenin arabulucu adayını, hatta sicile kayıtlı arabulucuyu bilinçli bir yeterli yaptığı tam olarak söylenemez.

Bilinçli yeterli arabulucu

Bilinçli yeterli arabulucu, arabuluculuk ile ilgili bilgi ve yeteneklerin varlığından haberdardır ve bilgiyi kullanabilir. Ancak hangi bilginin ve yeteneğin kullanılması gerektiğine hızlı, diğer bir ifadeyle otomatik olarak karar veremez. Bu aynı çarpım tablosunu ezbere bilmeyen çocuğun her seferinde ilgili sayıları çarpan kadar toplamak zorunda kalması gibidir. Ayrıca bu aşamada arabulucu kısa yollardan ve alışkanlıklardan mahrum olduğundan çok fazla zihni muhakeme yapmak ve dikkatli olmak zorundadır. Bu oldukça yorucu bir aşamadır. Arabulucu, tarafların ne yapmak istediğini ve gelinen aşamayı görebilir ama onların ilerlemesine yardımcı olacak soruyu hazırlaması 2-3 dakika düşünmesini gerektirebilir. Çünkü arabuluculuk bilgisine sahiptir ama tecrübesine sahip değildir. Sürekli çok düşünmek ve bunu yaparken hem hata yapmamak, hem tarafları gözlemek, hem de duruşunu korumak zorundadır.

Bilinçsiz yeterli arabulucu

Bilinçsiz yeterli arabulucu, arabuluculuk ile ilgili bilgi ve yeteneklerin farkında ve bu bilgi ve yetenekleri üzerinde çok fazla düşünmeden otomatik olarak kullanılabildiği bir aşamadadır. Arabulucu bilgiyi kullanırken ve yetenekleri sergilerken hangisinin, nerede ve nasıl gerekli olduğu konusunda neredeyse hiç düşünmez; bilgi ve yeteneği doğrudan uygular. Arabulucu bu aşamada örneğin bir sonraki sorunun ne olması gerektiği konusunda çok fazla zihni faaliyette bulunmaz, yeri geldiğinde doğal bir akış içerisinde ve sohbet havasında uygun soruyu yöneltir ve etkilerini gözler. Bu iyi bir konuşmacının aklındakileri anlatmak için bir sonraki kelime ve cümleyi düşünmemesinde olduğu gibidir. Bu aşamanın en büyük avantajı arabulucunun bilinçli yetersizlik aşamasına kıyasla neredeyse hiç yorulmamasıdır. Bu nedenle serbest kalan beyin kaynaklarını taraflardan gelen her veriyi dikkatle işlemek için kullanma imkânına kavuşur. Hal böyle olunca arabulucu çok rahat bir şekilde birden çok şeyi gözleyebilir ve yönetebilir hale gelir.  Bu aşamada arabuluculuk faaliyeti ne kadar dinamik olursa olsun ortalama bir zihinsel faaliyetle kolayca yönetilebilen bir süreç halini almıştır. Arabulucunun bilinçli yetersizlikten bilinçsiz yeterliliğe geçmesi, arabuluculuk hizmetinde gözle görülür bir kalite artışına neden olur.

Bilinçsiz yeterliliğe ulaşmak için her arabulucunun bilinçli yeterlilik aşamasının zorluklarını yaşaması gerekir. Bu eşiği aşmak sabır ve azim gerektirir. Çoğu arabulucu, bu aşamayı zorlu bulduğundan arabuluculuğun kendisine uygun bir iş olmadığını düşünerek mesleği artık yapmamaya karar verebilir. Ancak bilinçsiz yeterliliğe ulaşıncaya kadar atlatılması gereken zorlukların farkında olan ve bu konuda sabırlı davranan arabulucu, arabuluculuk için gereken yetkinliğe kavuşup mesleğini bu aşamanın sağladığı rahatlıkla yürütebilecektir.

Bu aşamaya gelmek ve onu korumak öncelikle arabuluculuğu iş hayatının bir parçası olarak kabul etmek ve ona yeterince zaman ayırmakla mümkündür. Arabulucu, günlük tercihleri içerisinde kendisine tecrübe kazandıracak fırsatları iyi değerlendirmeli, bu fırsatlardan mahrumsa bu konuda çalışma yapabileceği etkinliklere katılmalıdır. Böylece gelinen aşama hem korunmuş hem de geliştirilmiş olacaktır.

Bilinçsiz yeterliliğin dezavantajları

Bilinçsiz yeterlilik her ne kadar yukarıda saydığım birçok rahatlığı sağlasa da bazı dezavantajları da vardır. Bunlardan en önemlisi zamanla bilinçsiz yeterliliğin temelini oluşturan bilinçte yaşanabilecek bozulmadır. Arabulucu uygulama sırasında arabuluculuğun temel ilkelerine aykırı alışkanlıklar edinerek bunları bilinçsizce uygulamaya başlayabilir. Bu durumda arabulucu bilincinden belli ölçüde sıyrıldığından ya da bu tam olarak böyle olmasa da artık edindiği kötü alışkanlığı görmezden geldiğinden bilinçsiz yeterlilik düzeyi bir dezavantaja dönüşür ve arabulucu o alışkanlığı bakımından hiç fark etmese de “bilinçsiz yetersiz” halini alır. Bu durumdan sakınmak için arabulucuların yetkin eğitmenler eşliğinde kendilerini zaman zaman gözden geçirmesi gerekir. Mevzuatımızdaki yenileme eğitimi, eğer hakkıyla yerine getirilirse bu ihtiyacı karşılamak için iyi bir fırsattır.

Facebook yorumları

adet yorum

Powered by Facebook Comments

Şamil Demir

Avukat, Arabulucu Şamil Demir (LL.M, MCIArb) 1976 Yılında Ankara’ da doğmuştur. 1997 yılında Anadolu Üniversitesi Hukuk Fakültesinden, 2011 yılında Başkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk yüksek lisans programından mezun olmuştur. 1998 yılından bu yana Ankara Barosuna kayıtlı olarak serbest avukatlık yapmaktadır. 14.11.2013 tarihinden bu yana Adalet Bakanlığı Arabuluculuk Siciline kayıtlı arabulucudur. İngilizce bilmektedir. Evli, bir çocuk babasıdır. Şamil Demir, şu kurumlara üye ve akreditedir: - Ankara Barosu (Sicil No: 13560) Türkiye Barolar Birliği (Sicil No: 43868) - Adalet Bakanlığı HİGM Arabuluculuk Daire Başkanlığı (Sicil No: 0002) - Alternatif Uyuşmazlık Çözümleri Derneği (Başkan) - Chartered Institute of Arbitrators (MCIArb, Mediator Member: 36195) - International Mediation Institute, Certified Mediator Mediators Beyond - Borders International, Member World Mediation Organization, Fellow